Mandala jest starożytnym i potężnym symbolem odnajdowanym w wielu azjatyckich systemach filozoficzno-religijnych, takich jak Hinduizm, Buddyzm i Bon. Przybiera jednak rozmaite formy (nie tylko klasycznej mandali „tybetańskiej”). Występuje też w architekturze, urbanistyce, sztuce chrześcijańskiej, witrażach, sztuce plemiennej i ceremoniach rdzennych ludów.
Znaczenie terminu mandala
Sanskryckie słowo (मण्डल) „maṇḍala” oznacza dosłownie „koło” i tym w swojej esencji ona jest. Jednak poprzestanie na tym byłoby zbytnim uproszczeniem. Przyjrzyjmy się więc dokładniej, co oznaczają składowe sanskryckiego terminu.
„Maṇḍa” to „najwyższy” albo „najlepszy”, a „la” to „znak” lub „ukończenie”. Łącznie wskazują na miejsce, które zawiera najwyższą esencję. Często to też święte schronienie, miejsce duchowej praktyki lub rytuału.
Na znaczenie mandali można również spojrzeć z innej strony — tybetański zwrot dkyil 'khor, dosłownie tłumaczy się jako „środek i koło”. Sugeruje to ważny, intymny związek pomiędzy rdzeniem i jego otoczeniem.
Mandala jako psycho-kosmogram
Mandala to symboliczny diagram (tutaj: koło z punktem w środku) — uproszczona reprezentacja graficzna pewnych idei — będący potężnym i skomplikowanym narzędziem do medytacji. W zasadzie jest jednym z najbardziej zaawansowanych systemów rozwoju mentalnego, jaki kiedykolwiek wytworzono.
Jak określił ją sławny orientalista — Giuseppe Tucci — mandalę można również określić jako „psycho-kosmogram”.
Środek symbolizuje zarówno człowieka (mikrokosmos), jak i cały wszechświat (makrokosmos). Poprzez mentalne „wejście” do mandali symbolizującej strukturę (mikro i makro) świata i „postępowanie” w kierunku jej centrum, praktykujący jest prowadzony przez kosmiczne procesy dezintegracji i reintegracji lub po prostu transformacji. Zwieńczeniem praktyki jest realizacja tego, że wszystkie zjawiska są przygodne (przygodność to w metafizyce niekonieczność istnienia czegoś, co nie zawiera w sobie racji swojego istnienia) oraz unii świadomości z przestrzenią.
Tak więc mandala to uniwersalne narzędzie do osiągnięcia pełni, spójności i dostrojenia do świata, które pojawiało się w rozmaitych formach i kulturach. Nie musimy cofać się do przeszłości ani podróżować do obcych krain, aby doświadczyć jej uzdrawiającej mocy.
Mandala w naszej percepcji
Mandalę można również rozumieć jako sposób postrzegania świata. Widzenie świata jako mandali oznacza rozpoznawanie symbolicznej doskonałości pięciu elementarnych żywiołów (przestrzeń, powietrze, ziemia, ogień i woda), które manifestują się we wszystkim. Nasz świat w swoim pozornym chaosie jest tak naprawdę samoistną, wiecznie zmieniającą się mandalą.
„Kiedy uświadomimy sobie, czym jest mandala, będziemy ją dostrzegać w wielu codziennych sytuacjach”.
Lama Tsultrim Allione
Sama natura obdarowuje nas (kształtami) mandali – podstawa kapusty, kwiaty, spirala muszli, źrenica oka, kształt układu słonecznego i galaktyk itp.
Mandala to jednak coś więcej niż obraz, czy zbiór wiedzy religijnej. Jej prawdziwa moc pochodzi z bezpośredniej kontemplacji.
Czego symbolem jest mandala tybetańska?
Tybetańskie mandale ( དཀྱིལ་འཁོར།, Wylie dkyil 'khor) obrazują czysty wymiar, otoczony ochronnym kręgiem ognia. Często symbolizują trójwymiarowe pałace z bóstwami, które znajdują się w ich wnętrzu. Czasami przedstawiane dosłownie, a czasami symbolicznie w postaci sylab nasiennych.
Mandala może posiadać trzy poziomy:
- Mandala zewnętrzna to cały, pozornie zewnętrzny świat (makrokosmos), który ulega ciągłym zmianom i stopniowemu uporządkowaniu.
- Mandala wewnętrzna dotyczy procesu wewnętrznej transformacji, czyli uleczania różnych części naszej psychiki. Wykorzystuje się do tego różnorakie symboliczne obrazy, kolory i dźwięki. Praca z nimi opiera się o buddyjski system pięciu rodzin buddy.
- Ostatni poziom to mandala tajemna, czyli nasz własny doskonały umysł (mikrokosmos) rozumiany jako zasada mandali.
Doskonałym przykładem pracy z różnymi poziomami mandali jest fragment skomponowanej przez Chögyama Trungpę Rinpoche „Sadhany ucieleśnienia wszystkich siddhów”:
„W bezkresnej przestrzeni takości,
W grze niezwykłego światła,
Wszelkie cuda wzroku, dźwięku i umysłu
Są pięcioma mądrościami i pięcioma buddami.
Oto mandala, nigdy nie ułożona,
jednak zawsze kompletna.”
Jak działa mandala?
Mandala działa na wielu różnych płaszczyznach. Omówmy jej działanie z dwóch stron — od strony psychologicznej, oddając głos Carlowi Gustavowi Jung, a następnie od bardziej ezoterycznej (tantrycznej) strony.
Działanie psychologiczne mandali
W książce „Archetypy i nieświadomość zbiorowa” Jung przywołuje postać brata Klausa, szwajcarskiego mistyka i pustelnika, który miał wizję koła wymalowanego na ścianie swojej celi. Jung pisze, że „surowy wzorzec nakładany przez koliste wyobrażenie zastępuje nieuporządkowanie i pomieszanie psychiki, przede wszystkim dzięki wyznaczeniu punktu centralnego, z którym wszystko inne jest powiązane”.
I dalej: „Mandale pojawiają się (w życiu danej osoby np. w snach) zazwyczaj w sytuacjach psychicznego zagubienia i dezorientacji. Uformowany w wyniku tego archetyp reprezentuje wzorzec ładu, który niczym psychologiczny <celownik> z krzyżykiem albo podzielonym na cztery kółkiem nałożony na chaos psychiki sprawia, że wszystkie treści znajdują miejsce, a ochronny okrąg trzyma w ryzach zamęt i pomieszanie”.
Jung podsumowuje działanie: „Mandala ma zachowawczy charakter, co znaczy, że ma odtwarzać wcześniej istniejący porządek. […] [A to,] co przywraca stary porządek, wymaga jednocześnie elementu nowej kreacji. W nowym układzie stary wzorzec powraca na wyższym poziomie. Ten proces jest jak wznosząca się spirala, która rozwija się w górę, a jednocześnie nieustająco wraca do tego samego punktu”.
Działanie Mandali z Perspektywy Tantrycznej
W perspektywie tantrycznej mandala jest nie tylko pięknym, geometrycznym wzorem, ale również potężnym narzędziem służącym do osiągania duchowej harmonii i transformacji.
W mandali tantrycznej widzimy połączenie wielu elementów: kolorów, symboli, bóstw i mantr. Współpracujące ze sobą symboliczne elementy mandale wskazują drogę do wyzwolenia, poprzez oczyszczenie umysłu z negatywnych myśli i emocji oraz rozwijanie pozytywnych cech, takich jak miłość, współczucie i mądrość.
W tantrze mandala jest często używana jako narzędzie do wizualizacji. Praktykujący koncentrują swoją uwagę na mandali, co prowadzi do wewnętrznego skupienia i pozwala osiągnąć stan medytacyjnego odprężenia. To wizualizacyjne ćwiczenie pomaga rozwijać wyobraźnię i koncentrację, co jest kluczowe w procesie duchowej ścieżki. Wraz z postępami pracy z mandalą negatywne wzorce i emocje są powoli transformowane w mądrość i pozytywne emocje.
Jesteś zaintesowana/y tantrą? Zapraszamy do naszego artykuły pt. Bóstwa Tantryczne – jak z nimi pracować?
Krótka historia mandali
Mandala to starożytny symbol, który pojawiał się w różnych formach, kulturach i tradycjach, ciężko więc podać jego pełną historię. Poniżej kilka z najważniejszych punktów w dziejach tego motywu.
Początki mandali
Mandale buddyjskie pojawiły się w III wieku naszej ery, ale ich rozpowszechnienie było związanie z rozkwitem wadżrajany („niezniszczalnego pojazdu”) między VI a XIII wiekiem. W samym Tybecie zaczęto z nich powszechnie korzystać już w VIII wieku.
Więcej o losach sztuki tybetańskiej przeczytacie w naszym artykule pt. Sztuka Buddyjska: Thanka i Jej Sekrety.
Mandala trafia na Zachód
Mandala trafiła do świata zachodniego wraz z powracającymi do Europy i USA pionierami i pionierkami Dalekiego Wschodu na przełomie XIX i XX wieku.
Niebagatelne znaczenie w odkryciu mandali, jako narzędzi uzdrawiania psychiki miała historia szwajcarskiego psychologa Carla Gustava Junga, który w latach 1918-1920 był komendantem obozu jenieckiego dla angielskich żołnierzy w Szwajcarii.
Aby samemu nie postradać zmysłów, zaczął codziennie rysować koła podzielone na cztery części. Tak o tym pisał:
” Zaczynam pojmować, że celem rozwoju psychiki jest Jaźń […]. Zrozumienie tego dało mi stabilność, a mój spokój wewnętrzny zacząć powracać. Odkrywszy, że mandala jest wyrazem Jaźni, osiągnąłem to, co dla mnie najważniejsze”.
Jaźń w rozumieniu Junga to nie egocentryczne „ja”, czy „ego”, ale w pełni zintegrowana z emocjonalnym cieniem lub wypartymi częściami psychiki osoba, dzięki czemu charakteryzuje się odblokowanym pełnym potencjałem.
Tak odkrytą mandalę opisał w wielu swoich pracach, co pomogło się jej zakorzenić w świecie zachodnim.
Jednym z pierwszych nauczycieli wadżrajany, który udzielał nauk o mandali, był sławny (i kontrowersyjny) Chögyam Trungpa Rinpoche. W latach 60. XX wieku założył w Szkocji buddyjski ośrodek Samye Ling, który został pierwszym buddyjskim klasztorem na Zachodzie.
Wśród wielu uczniów Rinpoche (m.in. Pema Chödrön oraz Dr. Reginald A. Ray) była również Tsultrim Allione, która przybyła do tego ośrodka w 1969 roku. Sama została następnie lamą, czyli duchową nauczycielką w przekazie buddyzmu tybetańskiego. W 2018 roku ukazała się polska wersja jej książki pt. „Na imię jej Mądrość. Podróż przez mandalę oświeconej kobiecości”, która była jednym z głównych źródeł przy pisaniu tego artykułu.
Dzięki tym postaciom oraz innym pionierom i pionierkom Dharmy na Zachodzie mądrość płynąca z nauk tantrycznych rozprzestrzeniła się w naszej części świata. Motyw mandali stał się symbolem na tyle popularnym, nie tylko duchowo, ale również kulturowo, że zaczął nim interesować się tzw. świat nauki.
Czy mandale są szkodliwe?
No właśnie, czy mandala posiadająca nie tylko artystyczne, ale również potencjalnie psychologiczne właściwości może być niebezpieczna?
Na temat terapeutycznych właściwości mandali przeprowadzono wiele badań naukowych. Wymienimy tutaj tylko niektóre z nich:
- Liczne badania dowodzą, że dzieci od urodzenia lubią patrzeć na okrągłe przedmioty. Już kilkudniowe noworodki preferują łukowate zakrzywione linie.
- Kilkumiesięczne niemowlęta bardziej lubią proste, pełne kształty takie jak koła, niż formy skomplikowane.
Zakłada się, że niemowlaki wypatrują kolistych, przypominających twarze bodźców, bowiem są one pomocne w budowaniu więzi z rodzicami i piersią matki. Ponadto oku łatwiej jest przetwarzać takie kształty, ponieważ są one zawsze takie same.
Współcześnie mandale są z pożytkiem wykorzystywane w ośrodkach zdrowia psychicznego, szpitalach psychiatrycznych i wszędzie tam, gdzie udziela się pomocy psychologicznej. Rysowanie mandali okazało się skutecznym sposobem leczenia osób, które doświadczyły traumatycznych przeżyć. Mandale wykorzystuje się jako technikę terapeutyczną w przypadku różnych problemów psychicznych:
- U dzieci i nastolatków zarażonych wirusem HIV.
- Jako narzędzie diagnozy psychologicznej u kobiet chorych na raka piersi.
- Działa uzdrawiająco na osoby cierpiące na zespół stresu pourazowego, a rysowanie mandali zmniejsza stan napięcia.
Badania te potwierdzają, że rysowanie i interpretacja mandali w ramach procesu terapeutycznego pomaga w pracy z wieloma problemami. Pełnia, którą wzorzec mandali podsuwa nam podczas pracy z nią, na nowo splata straumatyzowaną psychikę, tworząc doświadczenie ładu i zespolenia, niezbędne przy wychodzeniu z traumy, nerwicy czy depresji.
Poczucie ładu wraca do osoby rysującej mandalę poprzez przekazywanie do mózgu uporządkowanego wzorca myśli, co ułatwia powrót do zdrowia psychicznego.
Jak widać, terapeutyczne właściwości mandali wykorzystywane od prawie 2 tysięcy lat zostały uznane za skuteczne również przez współczesną psychologię.
Podsumowanie
Mandala to starożytny symbol, który znajduje się w wielu kulturach i dziedzinach, od religii po terapię psychologiczną. To więcej niż tylko piękny wzór — to narzędzie, które pomaga w rozwoju osobistym, medytacji i terapii. Z perspektywy psychologicznej, mandala przynosi harmonię i porządek do psychiki, a tradycja tantryczna wykorzystuje ją jako narzędzie do rozwoju duchowego. Mandala jest również sposobem postrzegania świata jako symbolicznej doskonałości. Współczesna psychologia docenia jej terapeutyczne właściwości, używając jej do pracy z różnymi problemami psychicznymi.
Jeśli jesteś zainteresowana/y własną mandalą, zachęcamy do odwiedzenia naszego sklepu, gdzie znajdziesz różnorodne wzory i masz możliwość zamówienia mandali namalowanej specjalnie dla Ciebie. To doskonały sposób, aby wnieść harmonię i piękno mandali do swojego życia.
